Πλόες ερωτικοί (1)

Σημειώσεις του Μανόλη Ξεξάκη στη νέα μορφή των ποιημάτων (απόσπασμα): Οι Πλόες Ερωτικοί, γραμμένοι σε διάφορες εποχές, δεν χωρούν πουθενά. Αλλά δεν είναι μόνον αυτό, κάθε τόσο τους ξαναγράφω και νομίζω πως πετώ τα κόκαλα. Λέω ότι αυτά που έμειναν είναι ποιήματα χωρίς να ξέρω ακριβώς τι είναι τα ποιήματα και πότε κάποια λόγια ονομάζονται έτσι. Διαβάζω ότι η συναισθηματική φόρτιση της γλώσσας στον υπέρτατο βαθμό δίνει πνοή ζωής στα πήλινα στρατιωτάκια. Και ποιος τον αναγνωρίζει αυτόν τον υπέρτατο βαθμό; Με το κρασί είναι εύκολο, σε 15 μέρες βράζει ή γίνεται ξίδι. Με τα ποιήματα τα πράγματα είναι δύσκολα. Μπορεί και 15 χρόνια να μην βράζουν, αλλά ούτε και να γίνονται ξίδι. Αυτό είναι το χειρότερο. Ελπίζω να μην συμβαίνει.

Σχόλιο του Μανόλη Ξεξάκη στην πρώτη μορφή της συλλογής που παρατίθεται στο τέλος της συγκεντρωτικής έκδοσης : Οι Πλόες Ερωτικοί γράφτηκαν και ξαναγράφτηκαν δεκάδες φορές, όπως είπαμε στις Σημειώσεις. Μέχρι χθες νόμιζα ότι η τελευταία ελλειπτική μορφή που προηγήθηκε είναι η καλύτερη. Σήμερα έχω αμφιβολίες. Και επειδή δεν μπορώ να καταλήξω, παραθέτω αμέσως εδώ την αρχική μορφή, με ελάχιστες αλλαγές, που δημοσιεύτηκε στο ομότιτλο βιβλίο το Νοέμβριο του 1980. Ίσως να είναι χρήσιμη στον υπομονετικό αναγνώστη που χαίρεται την ξενάγηση στην κουζίνα της συγγραφής. Αν όμως δεν είναι, μπορεί να την αγνοήσει.

Σχόλιο δικό μου : Moυ αρέσει περισσότερο η αρχική μορφή της συλλογής και όχι μόνον δεν αγνοώ το συγκεκριμένο ποίημα αλλά το αναρτώ κιόλας εδώ.



Εγώ, ο Μανόλης Ξεξάκης, καπετάνιος της αμφιβολίας
για όσα συμβαίνουν στον κόσμο, το «σωτήριο» έτος 1974,

προσπαθώντας να βρω το δρόμο μου μέσα από
συγκρουόμενα ίχνη, που οδηγούσαν σε αμφίβολα λιμάνια,

διάκρινα στο παρελθόν μου, τοποθετημένο ψηλά,

ένα αβέβαιο κύμα από έρωτα, που επιθυμώ να κατρακυλήσει
στην αφρισμένη πρύμνη, μακριά απ' τη γέφυρα του καραβιού.

Λοιπόν, βρισκόμενος σ' εφτά πατώματα ύψος-ψηλά,
έβλεπα απέναντι το σπιτάκι της λογικής σκοτεινιασμένο.

Κι άρχισε να ρίχνει απ' τη νύχτα στις τρεις.
Έριχνε χιόνι πεταλούδα και σκεπάστηκαν τα δέντρα.

Σηκώθηκα και περπάτησα σε διάδρομους νοσταλγίας
Επέστρεφε και χάνονταν συνεχώς
ως το λευκό χιονισμένο πρωί, η εικόνα σου στο μυαλό μου.

Μανόλης Ξεξάκης
από τη συλλογή Πλόες ερωτικοί, Πρώτη μορφή, έκδοση 1980,
συγκεντρωτική έκδοση Ποιήματα 1972 – 2006, 2008

Χίλια κομμάτια

ΠΕΡΑΣΑ ΣΤΗ Θεσσαλονίκη
ολομόναχο φθινόπωρο και το μισό Δεκέμβρη.

Πήρα μεσάνυχτα το τρένο των φτωχών και το πρωί
από Πειραιά κατάστρωμα καράβι για την Κρήτη.

Έστεκε στο νερό καιρός βαρύς
και ξέσπασε αργότερα δριμύτατος χειμώνας.

Μια ώρα με βροχή ανταμωθήκαμε.
Ένιωσα να καταχτυπά η καρδιά της.

- Καλά περνάς, Λενάκι; τη ρώτησα.
Μου χαμογέλασε πικρά.
- Στον ίδιο κανόνα βρισκόμαστε
και το μυαλό τ' ανθρώπου είναι πάντα εκεί που αγαπά.

Περπάτησα σκυφτά και λασπωμένα βήματα
ως το κηπάκι μας και κλείστηκα στην κάμαρα.

Σαν ρόδι έσκασε το σπίτι πάνω μου,
χίλια κομμάτια και με πλάκωσε.

Μανόλης Ξεξάκης
από τη συλλογή Πλόες ερωτικοί,
συγκεντρωτική έκδοση Ποιήματα 1972-2006, 2008

Πρόβλημα δεύτερο : O ιππέας

Σύνθεση εικόνας της Λίνας

ΙΠΠΕΑΣ ΔΙΑΝΥΕΙ 12,5 χλμ. την ώρα
και καταδιώκει πεζό που αναχώρησε
πολλά χρόνια πριν και περπατεί ακόμη.
Μετά από πόσες ώρες ο ιππέας θα φτάσει τον πεζό
και σε ποια απόσταση
από το σημείο της αναχωρήσεώς του θα τον φονεύσει;

ΛΥΣΗ

Ο ΠΕΖΟΣ, όλο αυτό το μακρύ καιρό,
έχει λιπάνει ένα σωρό βουνά
και φύτεψε ρουμάνια δέντρα,
αλλά ο ιππέας ούτε καθυστερεί ούτε θαυμάζει.
Έτσι θα φτάσει τον πεζό σε Χι ώρες
και θα διανύσει 12,5 επί Χι χιλιόμετρα.
Ο θεματοθέτης σκόπιμα
δεν θα μας δίνει ταχύτητα για τον πεζό
γιατί δεν είναι σταθερός.
Μπορεί να πελεκά
στο μονοπάτι κάποιες ώρες, ύστερα ξεκουράζεται,
θαυμάζει τα φυτά,
τα φουσκωμένα μες στην άνοιξη οπωροφόρα δέντρα.
Αλλά να πάρουμε συμβατικά
για τον πεζό πως διανύει 5 χλμ. την ώρα.
Έχουμε 12,5 επί Χι = 5 επί (Χι+πολλά χρόνια).
Λύνουμε την εξίσωση.
Για το δεύτερο ερώτημα, δεν έχουμε καθόλου στοιχεία.

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

ΠΟΛΛΟΙ ΥΠΟΣΤΗΡΙΖΟΥΝ
πως όλα αυτά τα χρόνια της ταλαιπωρίας,
θα σκληρύνει ο σβέρκος του πεζού
και το μαχαίρι του ιππέα θα σκουριάσει.
Δεν είναι όμως έτσι.
Αυτοί που νομίζουν πως ίσως δεν φονεύσει τον πεζό,
δεν ξέρουν τι λένε∙ … Κανείς ιππέας,
εστεμμένος ή τραγιασκοφόρος,
δεν λυπάται το λουλουδάκι του αγρού.

Mανόλης Ξεξάκης
από τη συλλογή Βιβλία μαθηματικών, ενότητα Ασκήσεις,
συγκεντρωτική έκδοση Ποιήματα 1972 - 2006, 2008

Πέμπτο αξίωμα (Τρίτη διατύπωση)

Σύνθεση εικόνας της Λίνας

ΜΕΓΑΛΩΣΑΝ ΤΑ ΔΕΝΤΡΑ.
Μαζί με το χειμώνα που σαρώνει,

φτάνουν γυμνά κλαδιά ωχροπράσινα
ως το παράθυρό μου.

Μεγάλωσαν και τα παιδιά μου
είναι παράξενα τα βήματα της λογικής,

όπως οι πρώτοι αριθμοί, όπως τα χρόνια που περνούν
ασπόνδυλα και διασχίζουν το μυαλό μου.

Μεγάλωσε η αγάπη μου
για κάθε άπιαστο και στιγμιαίο των αισθήσεων,

μήπως διασωθούν γεύσεις ευφρόσυνες
εδώδιμων καρπών,
οι φυσικές οσμές, τα καθημερινά ασήμαντα …

Μεγάλωσε ο φόβος μου για κάθε
εύθραυστο, μεταξωτό κουκούλι της ζωής,

για τη συνέχεια, για όσα ξαφνικά και αναπότρεπτα
κινούν τις πτέρυγες δακρύων

Κι άρχισε να κλαδεύει ο κηπουρός
τους φυλλοβόλους γίγαντες,
το χαρισματικό στρατό γυμνών κορμών,
που πάλλονται αέναα

στις όχθες των βρεγμένων δρόμων της Θεσσαλονίκης

Μανόλης Ξεξάκης
από τη συλλογή Βιβλία μαθηματικών, ενότητα Αξιώματα,
συγκεντρωτική έκδοση Ποιήματα 1972 – 2006, 2008

Τρίτο αξίωμα

Καλά Χριστούγεννα και πάλι σε όλους κι είναι καιρός να συνεχίσουμε το αφιέρωμα στον ποιητή Μανόλη Ξεξάκη. Κι αν έχουν διαψευστεί όλα τα αξιώματα των μαθηματικών ως τώρα, η ποίηση είναι μια χώρα μυστική που ξαφνικά αναδύεται στο φως και έχει τους δικούς της νόμους. Εξάλλου, σήμερα θέλω πολύ να πιστέψω στην αλήθεια αυτού του ποιήματος.



ΣΑΝ ΠΛΟΙΟ ΤΗΣ ερήμου το μυαλό
σ' ελλιμενίζει καθημερινά, αν θες,
στην πιο ζεστή στεριά του κόσμου.

«Γιατί» σε όλα, μη ρωτάς
και δεν υπάρχει.

Όπως για τα τυφλά πουλιά,
ένας ευσπλαχνικός θεός
θα χτίσει τη φωλιά σου.

Μανόλης Ξεξάκης
από τη συλλογή Βιβλία μαθηματικών, ενότητα Αξιώματα,
συγκεντρωτική έκδοση Ποιήματα 1972 - 2006, 2008

Χρόνος πρώτος : H Αφροδίτη σανδαλίζουσα

Η Αφροδίτη του Joseph Nollekens (1737-1823)

με την περίφημη φωτογραφία του Jeff Hall

A sudden gust of wind (1933) (λεπτομέρεια)

ΥΠΑΡΧΟΥΝ ΤΡΙΑΚΟΣΙΑ ΤΟΣΑ αγάλματα
της Αφροδίτης Σανδαλίζουσας
βγαλμένα από λίγα αρχικά πρωτότυπα
σε εργαστήρια της ομορφιάς
του πρώτου μεταχριστιανικού αιώνα,

μας είπε ο διευθυντής Αρχαιολογικού Θεσσαλονίκης,
αγγίζοντας, τάχα αδιάφορα, οπίσθια μαρμάρινης θεάς.
Μας κοίταξε στα μάτια και συνέχισε:

Υπάρχει πρόβλημα. διότι, ναι, όλοι τη βλέπουμε
που σκύβει. όμως το βάζει ή το βγάζει το σανδάλι της;

Μπα, συλλογίστηκα, η κάθε Αφροδίτη
πάντα βγάζει το σαντάλι της
και το πετά αδιάφορα στο ρεύμα των αιώνων.
Η ομορφιά προσφέρεται γυμνή και ανυπόδητη
κι ευφραίνει τους νοήμονες με κάθε τολμηρό
ηδυπαθές και αγαλμάτινο της προσδοκίας σκέρτσο.

Μανόλης Ξεξάκης
από την ενότητα Χρόνος,
συγκεντρωτική έκδοση Ποιήματα 1972-2006, 2008

Λημνίσκος ένατος : Φούρναρης μαθηματικών

ΚΑΠΟΤΕ ΤΡΙΓΥΡΙΖΑ ΑΤΕΛΕΙΩΤΑ
στα στέκια των φοιτητών.

Μα τώρα, που ανήκω;
Πώς τα περνούν οι όμοιοί μου;

Θαρρώ πως είμαι μόνο φούρναρης
των μαθηματικών

ψήνω στο φροντιστήριο συνέχεια
προβλήματα ολοστρόγγυλα,

μπαγκέτες τρικολόρε ολικής.

Πουλώ μαζί με το ψωμί των μαθηματικών
κι ελπίδες για τα μέλλοντα.

Επιβιώνω. και έχω, χρόνια τώρα,
δίπλα μου τα λογχοφόρα νιάτα ...

Έχω μαθήτριες που απορούν
με θεία χάρη για το δάσκαλο.

Λένε : διδάσκει υπέροχα και κατανοητά
όλα τα μυστικά των αριθμών.

Όμως εγώ πιστεύω ανίκητα και θαυμαστά
μόνο τα μυστικά στα σώματα, που βλέπω
να αναπτύσσονται γεμάτα εκρηκτικά.

Μανόλης Ξεξάκης
από την ενότητα Λημνίσκοι,
συγκεντρωτική έκδοση Ποιήματα 1972 - 2006, 2008

Όνειρο δέκατο έκτο : Ολόλευκα εριόδεντρα

ΚΑΤΩ ΑΠΟ ΤΟΝ ίσκιο μιας μουριάς είδα το άχτιστο
και πείστηκα πως είναι και αυτό μια διαταραχή του τίποτα.

Τα τελευταία που άκουσα σε εκπομπή πριν κοιμηθώ ήταν
πως είναι γενικά το Σύμπαν μας επίπεδο,
με γεωμετρία Ευκλείδεια και πάντοτε μέσα σ’ αυτό
η ενέργεια ως σύνολο δεν υπερβαίνει το μηδέν.

Πολύ παράξενο ! Μέχρι προχθές ήταν καμπύλο,
τετραδιάστατο μέσα στο χώρο και τον χρόνο συνεχές.
Και το καμπύλωνε αυτή η άπιαστη,
η ανεπαίσθητη και τόσο δυνατή βαρύτητα.

- Γιατί ‘ναι ανεπαίσθητη, ως δύναμη, η βαρύτητα,
καθηγητά μου; είχαν ρωτήσει λίγο πριν τα προηγούμενα.
- Γιατί διοχετεύεται σ’ άλλες κρυμμένες διαστάσεις,
φίλε μου, όπως πιστεύουμε ότι συμβαίνει, απάντησε
χαμογελώντας ο Γραμματικάκης μου.

Πώς ζουν αυτοί οι κορυφαίοι επιστήμονες
με τέτοιες απαντήσεις σε μεγάλα ερωτήματα;
Κυρίως, πώς κοιμούνται;

Δεν ξέρω αν μου επιτρέπεται να ξεκινήσω
σχετικά αλλιώς εγώ, που επιδιώκω και διαχειρίζομαι
το άλλο σύμπαν λόγου. Δεν ειρωνεύομαι, ανησυχώ
που δεν υπάρχουνε σωστές και σταθερές και πουθενά,
και στα δικά μου ερωτήματα, οι απαντήσεις.

Να πω, λοιπόν, πιστέψτε το, για όσο χρειαστεί,
ότι περπάτησα πολύ κοντά σε βαμβακιές,
ότι περνούσαν δίπλα μου βελάζοντας
ολόλευκα εριόδεντρα,
μα και φυτά πολύπλοκα που βγάζουν το μετάξι.

(Κι εξάλλου κάποιοι άλλοι ιδιαίτερα ευφάνταστοι,
είπανε για τη θάλασσα πως είναι γης ιδρώτας,
γιατί ‘ναι σαν τα δάκρυα και σαν εκείνον αλμυρή.)

Μανόλης Ξεξάκης
από την ενότητα Όνειρα,
συγκεντρωτική έκδοση Ποιήματα 1972-2006, 2008

Όνειρο πέμπτο

Σύνθεση εικόνας της Μωβ

ΑΝΗΣΥΧΩ ΑΝ ΟΝΕΙΡΕΥΟΜΑΙ πως έζησα
στο παρελθόν μέσα σε όνειρα μεγάλα.

Και πως μεγαλουργώ σε ρόλους θεϊκούς
ως αρχηγός, ενώ τριγύρω μου παράξενοι,
με χρώματα, φανταχτεροί καθρέφτες.

Ας σπάσουν πια του ύπνου μου τα κρύσταλλα.

Να 'χω το πρόσωπο ελπιδοφόρο και ελεύθερο!
Να μη μ' αγγίζει τέτοια ηλικιωμένη αθλιότητα.

Στις νύχτες των ονείρων που ονειρεύομαι,
να μην υπάρχουν φώτα εξουσίας πουθενά.

Μανόλης Ξεξάκης
από την ενότητα Όνειρα, συγκεντρωτική έκδοση
Ποιήματα 1972 - 2006, 2008

3. Μια τίγρη

Σύνθεση εικόνας της Μωβ

ΑΛΛΑΖΕΙ ΑΣΤΑΜΑΤΗΤΑ τις αγκαλιές
μια τίγρη παχουλή με μάτια ολοπράσινα.

Ξεκίνησε απ’ τα γόνατα του Ξάνθιππου
μ’ ένα ποτήρι βότκα.

Πήγαμε βόλτα με το αυτοκίνητο
στο Παλατάκι, στο Καραμπουρνού.

Φιλιά παράξενα, ήχοι σαν αίματα και σιωπές.

Κοσκίνιζε από ψηλά η θάλασσα τα κτίρια
φώτα περιδινούμενα στ’ ακύμαντα νερά.

Ο έρωτας δεν κράτησε πολύ.
Γυρίσαμε αμίλητοι στο μπαρ.

Ξανά σ’ όλες τις αγκαλιές εκείνη,
ένας χυλός απόγνωσης.

Κοιτάζαμε αμίλητοι την είσοδο.

Η ώρα προχωρεί, η ώρα ρει,
δεν έρχεται κανένας Ωραρής.

Φτάνουν πολύ αργά οι «κύριοι»
με τις παρέες και τα γούνινα.

Καίνε τα ολοπόρφυρα κεριά
στα στρόγγυλα τραπέζια.

Εμείς εδώ, μεταξεταστέοι
και απορριφθέντες.

Όρθιοι στο στενό διάδρομο,
προσπάθειες για έρωτες μιας νύχτας,
δουλεύουμε με ψεύτικα χαμόγελα,
αφήνουμε τον χρόνο να περάσει,
κανείς και πουθενά δεν μας χρειάζονται.

Πάμε για λίγο σε άλλο μπαρ,
λέμε πως ψάχνουμε
για κάποιο κολλητό μας φίλο.

Αν τύχει και μας πουν:
Να τος, εδώ ‘ναι δίπλα,
τίποτα δεν ακούσαμε …

Φεύγουμε κι επιστρέφουμε αμίλητοι
στο πιο δικό μας μπαρ, εκεί που αλλάζει
ασταμάτητα τις αγκαλιές μια τίγρη.

Μανόλης Ξεξάκης
από την ενότητα Κορδόνια, Κορδόνι έκτο: Στα μπαράκια,
συγκεντρωτική έκδοση Ποιήματα, 1972 – 2006, 2008